Stjörnufræði fyrir krakka

Stjörnur

Stjörnuþyrping sem kallast Pleiades.

Heimild: NASA. Hvað er stjarna?

Stjörnur eru risastórar kúlur af ofheitu gasi sem eru að mestu leyti úr vetni og helíum. Stjörnur verða svo heitar við að brenna vetni í helíum í ferli sem kallast kjarnasamruni. Þetta er það sem gerir þá svo heita og bjarta. Sólin okkar er stjarna.

Lífsferill stjarna

• Fæðing - Stjörnur byrja í risastórum rykskýjum sem kallast stjörnuþokur. Þyngdarafl neyðir rykið til að safnast saman. Eftir því sem meira og meira ryk safnast saman verður þyngdaraflið sterkara og það fer að hitna og verður að frumstjörnu. Þegar miðstöðin verður nógu heit mun kjarnasamruni hefjast og ung stjarna fæðist.
• Main Sequence Star - Einu sinni stjarna mun hún halda áfram að brenna orku og ljóma í milljarða ára . Þetta er ástand stjörnunnar meirihluta ævi sinnar og er kallað „aðalröð“. Á þessum tíma næst jafnvægi á milli þyngdaraflsins sem vill minnka stjörnuna og hitans sem vill láta hana stækka. Stjarnan verður áfram þannig þar til hún verður vetnislaus.
• Rauði risinn - Þegar vetnið klárast stækkar stjörnunnar að utan og hún verður rauður risi.
• Hrun - Að lokum mun kjarni stjörnunnar byrja að búa til járn. Þetta mun valda því að stjarnan hrynur. Hvað verður um stjörnuna næst fer eftir því hversu mikinn massa hún hafði (hversu stór hún var). Themeðalstjarna verður hvít dvergstjarna. Stærri stjörnur munu skapa mikla kjarnorkusprengingu sem kallast sprengistjarna. Eftir sprengistjörnuna gæti hún orðið að svartholi eða nifteindastjörnu.

Hestahaussþokan.

Stjörnur myndast úr massamiklum rykskýjum sem kallast stjörnuþokur.

Höfundur: ESA/Hubble [CC 4.0 creativecommons.org/licenses/by/4.0]

Týpur stjarna

Það eru margar mismunandi gerðir af stjörnur. Stjörnur sem eru í aðalröð sinni (venjulegar stjörnur) eru flokkaðar eftir lit. Minnstu stjörnurnar eru rauðar og gefa ekki frá sér mikinn ljóma. Meðalstórar stjörnur eru gular eins og sólin. Stærstu stjörnurnar eru bláar og eru gríðarlega bjartar. Því stærri sem aðalstjarnan er, því heitari og bjartari eru þær.

Dvergar - Minni stjörnur eru kallaðar dvergstjörnur. Rauðar og gular stjörnur eru almennt kallaðar dvergar. Brúnn dvergur er sá sem aldrei varð nógu stór til að kjarnasamruni gæti átt sér stað. Hvítur dvergur er leifar af hruni rauðrar risastjarna.

Risar - Risastjarnar geta verið aðalstjörnur eins og blár risi, eða stjörnur sem þenjast út eins og rauðir risar. Sumar risastjarnastjörnur eru álíka stórar og allt sólkerfið!

Nefteindir - Nifteindastjarna verður til við hrun risastjarna. Það er mjög pínulítið, en mjög þétt.

Þversnið af stjörnu eins og sólinni. Heimild: NASA

Skemmtilegar staðreyndir um stjörnur

• Mestaf stjörnum alheimsins eru rauðir dvergar.
• Þeir tindra vegna hreyfingar í lofthjúpi jarðar.
• Margar stjörnur koma í pörum sem kallast tvístjörnur. Það eru sumir hópar með allt að 4 stjörnur.
• Því minni sem þeir eru því lengur lifa þeir. Risastjörnur eru bjartar en hafa tilhneigingu til að brenna hratt út.
• Næsta stjarna við jörðina er Proxima Centauri. Hún er í 4,2 ljósára fjarlægð, sem þýðir að þú þyrftir að ferðast á ljóshraða í 4,2 ár til að komast þangað.
• Sólin er um 4,5 milljarða ára gömul.

Taktu tíu spurninga spurningakeppni um þessa síðu.

Fleiri stjörnufræðigreinar

Sólkerfið

Sólin

Mercury

Venus

Jörðin

Mars

Júpíter

Satúrnus

Úranus

Neptúnus

Pluto

Alheimur

Alheimur

Stjörnur

Vetrarbrautir

Svarthol

Smástirni

Loftsteinar og halastjörnur

Sólblettir og sólvindur

Stjörnumerki

Sól- og tunglmyrkvi

Annað

Sjónaukar

Geimfarar

Tímalína geimkönnunar

Geimkapphlaup

Kjarnavopn Fusion

Stjörnufræðiorðalisti

Vísindi >> Eðlisfræði >> Stjörnufræði